Народны каляндар можна лічыць своеасаблівай энцыклапедыяй сялянскага быту з яго святамі і буднямі, бо ён уключае ў сябе веды прыроды, свядомасць жыцця, сялянскі вопыт, абрады, творы вуснай народнай творчасці, нормы грамадскага жыцця.
З прыходам хрысціянства ў жыццё селяніна ў календары адбываецца аб’яднанне язычніцкага і хрысціянскага. Язычніцкія святы пачынаюць забараняцца, атрымліваюць новае вытлумачэнне. Наібольш выразна гэта дваевер’е нашло адлюстраванне ў сялянскім гаспадарчым календары, дзе паважанне хрысціянскіх святых пераплялося з язычніцкімі вераваннямі і абрадамі. З цягам часу важнейшыя для язычніка рэтуалы пачынаюць успрымацца ўсё меньш сур’ёзна і паступова пераўтвараюцца ў дзіцячыя гульні.
Рабіла ўплыў на народны каляндар і тое, што ўклад жыцця селяніна першапачаткова вызначаўся зменай адной пары года на другую, паваротнымі тэрмінамі сонечнага календара. Асабліва вызначаюцца чатыры моманты: зімні і летні сонцазвароты, вясенняе і восеньскае раўнадзенства.
Народны каляндар уключае ў сябе дзіўнае суседства самых розных назіранняў, дакладных ведаў і самых недарэчных (з нашага матэрыялістычнага пункту гледжання) забабонаў, заснаваных на выпадковым падабенстве з’яў ці на простым сугуччы слоў. У ім перапляліся практытызм і высокая паэзія, ява і фантазія, звычай да цяжкай працы і неўтаймаваная ўдалосць, сціпласць, нявіннасць і святочны разгул.
Старонкі з народнага календара
1 студзеня – Першы дзень Новага каляндарнага года. На новы год моцны мароз і малы сняжок – на ўраджай хлеба, а калі цёпла і снегу няма – можа быць неўраджай.
2 студзеня – Дзень Ігнація Баганосца.
Яблыневы дзень. Патрэбна стрэсці з яблынь іней ці снег, каб быў ураджай. “На марозе і Ігнат-старац з падскокам ідзе”.
3 студзеня – Дзень Пятра-паўкорма.Палова зімніх запасаў ужо з’едзена. Да гэтага дня снегу надзьме – хлеба прыбудзе; вада разальецца – летам сена набяруць.
4 студзеня – Настасся ўзоры шые. Ахоўніца цяжарных. У гэты дзень славілі маці, рыхтавалі кашу для цяжарных жанчын.
3 студзеня – Збераганне дамашняй жывёлы і птушак.
6 студзеня – Свят-вечар. Пярэдадзень Каляд. Яго праводзяць, не еўшы да першай зоркі. Гэта апошні дзень шасцітыднёвага Піліпаўскага пасту. З раніцы гатавалі куццю. На акно ставілі запаленую свечку – знак таго, што ў кожным доме гатовы даць начлег гнаным у гэтую ноч Марыі і Іосіфу.
7 студзеня –Каляда.Існуе павер’е, што ў поўнач на Каляду нябесныя вароты расчыняюцца і з вышыні на зямлю сыходзіць сам Бог-сын. Калядаванне: вечарынкі, моладзь шчадруе, гадае.
8 студзеня – Бабіны. Калядны дзень гасцявання ў бабуль.
9 студзеня – Працягваліся маладзёжныя вечары.
10 студзеня – Дамачадцаў дзень.
11 студзеня – Дзень прысвячаецца памяці новароджаных.
12 студзеня – Анісся-жывотніца (Паразуха). Рэзалі свіней.
13 студзеня – Малання. Шчодры вечар. Багатая куцця. Гаданні. “Дзень прыбывае на курыны крок”. “Калі ў гэту ноч вецер дзьме з поўдня – лета будзе гарачым”.
14 студзеня – Васіль Вялікі. Свята апекуна свінаводства, захавальніка садоў ад чарвякоў.
15 студзеня – Сільвестр. Курынае свята: чысцілі куратнікі, рамантавалі насесты, абкурвалі сцены.
16 студзеня – Дзень Прарока Малахія. Звалі знахароў, каб вылячыць хворых.
17 студзеня – Феакцістаў дзень. У гэты дзень гоняць чорта з вёскі.
18 студзеня – Вадзяная Каляда (Піскуха). Апошні дзень Каляд і Шчодрага тыдня. Трэцяя, галодная ваданосная куцця, вадзянка.
Апанась – апякун жывёлы.
19 студзеня –Вадохрышча.Гэты дзень посцяць да таго часу, пакуль не прынясуць з царквы свянцонай вады і пакуль кожны член сям’і не вып’е крыху. Частка гэтай вады захоўвалася цэлы год.
20 студзеня – Іван-бражнік. “Усе святы павёў за сабой”. Перазім’е аб вясне вестачку дае.
21 студзеня – Дзень Георгія, Емельяна, Рыгора. Провады Каляд.“Да абеду Каляда, а пасля Адпусціцель”. Да абеду не працавалі, а пасля поўдня ўжо браліся за адкладзеныя справы.
22 студзеня – Дзень Філіпа, Вінцэнта. Дзень памяці Філіпа Свяціцеля, які выступіў супраць пакарання смерцю, наклікаўшы на сябе гнеў Івана Грознага.
23 студзеня – Дзень Рыгора, Макара, Паўла. У гэты дзень бывае моцны вецер. Выходзяць паглядзець на стагі сена і хлебныя сцірты і калі ўбачаць на іх іней, значыць будзе мокрае лета.
24 студзеня – Дзень Міхаіла, Фядоса, Францішка. Фядос-вясняк папярэджвае: “Кволая зіма – жывучая, цёплыя дні студзеня нядобрым адзываюцца, бойся студзеньскай вясны”.
25 студзеня – Таццянін дзень. “На Таццяну прагляне сонейка рана – да ранняга прылёту птушак”.
26 студзеня – Ярома. “ Калі кошка на печы клубком скруцілася – мароз ударыць, калі сцяну дзярэ – хутка непагода”.
27 студзеня – Прохар. Веялі і чысцілі хлеб.
28 студзеня – Пётр і Павел. Дзень прыбавіў. Ноч зоркавая – да ўраджаю ільну, а вецер прадсказвае мокры год.
29 студзеня – Пётра-паўкорма. Палова запасаў сена і зерня зрасходавана.
30 студзеня – Антоній-перазімнік. “Перазімнік абнадзеіць, абагрэе, а потым абмане – усе марозам стане”.
31 студзеня – Афанасій-ламанос. Афанас’еўскія маразы. “Прыйшоў Афанасій-ламанос – беражы шчокі і нос”.
1 лютага – Дзень Макара Вялікага. Макар-ясны. Макар-вяснаўказчык. Якое надвор’е першага лютаўскага дня, такі і ўвесь люты будзе.
2 лютага – Яфім. Калі дзень сонечны – вясна чырвоная будзе, калі пахмурна – чакай позніх мяцеліц.
3 лютага – Агнія. Ясная зорка – на мароз.
4 лютага – Цімафей-паўзімнік. Пачатак лютаўскіх мяцеліц.
5 лютага – Генадзь. Сабор кастрамскіх святых.
6 лютага – Аксіння-паўзімніца, паўхлебніца. Пералом зімы. Час зыходу запасаў. Які гэты дзень, такая і вясна.
7лютага – Рыгор-багаслоў.
9 лютага – Дзень Іаана Златауста.
10 лютага – Яфрэм-ветрадуй. Калі вецер, то лета будзе мокрае і халоднае.
11 лютага – Ігнат. Пачатак масленага тыдня.
12 лютага – Іпаліт. Прыносіць вялікія снежныя камякі і пацяпленне.
13 лютага – Апанас, Мікіта.
14 лютага – Трыфан-перазімнік. На Трыфана зорна – вясна будзе позна.
15 лютага - Стрэчанне (Грамніцы). Дзень сустрэчы зімы з летам. Які гэты дзень, такая і вясна. Калі на Стрэчанне выпадзе снег – трэба чакаць ранняга ўраджаю.
16 лютага – Ганна-прарочніца. Вяршыліся абрады шанавання дамавіка.
17 лютага – Мікола-сцюдзёны. Былі сцюдзёныя маразы.
18 лютага – Агата – заступніца ад пажару.
Пачатак Вялікага посту.
19 лютага – Вуколы-цялятнікі. Пачатак веснавога ацёлу кароў.
20 лютага – Парфен і Лука. Напамінаюць аб неабходнасці памінання продкаў.
21 лютага – Захар-сярпоўнік. Дастаюць сярпы.
22 лютага – Нічыпар, Інакенцій.
23 лютага – Прохар. Мароз бывае часцей толькі ноччу.
24 лютага – Улас. Акрапляюць свянцонай вадой хлеў. Лосі скідаюць рогі.
Улас супадаў з Масленічным тыднем (апошнім перад Вялікім постам).
Масленіца. Провады зімы, пераход да веснавых палявых работ. Пяклі бліны. На развітанне з Масленіцай палілі саламяную бабу, попел раскідвалі па полі для большага ўраджаю.
25 лютага – Аляксей. Выстаўлялі на мароз пражу і зерне.
26 лютага – Дзень Зоі. Заступніца ад ліхаманак.
28 лютага –Анісім-аўчарнік. Аклікаюць зоркі, каб авечкі ягніліся.
29 лютага – Касьянаў дзень. Дзень злой сілы. Касьян зайздросны, злапамятны, скупы, нялітасцівы. У гэты дзень не пачынаюць ніякіх работ.
апошні дзень Масленага тыдня – Гуканне вясны. Дзень сустрэчы вясны.
першы дзень Вялікага посту (7 тыдняў) – Паласказуб (Панядзелак Пласказуб, Папалакіны, Паслязапусак, Шыльны панядзелак)
1 сакавіка – Першы дзень вясны. Бог урадлівасці Ярыла ўздзяе зіму на вілу.
2 сакавіка – Дзень вялікамучаніка Федара. Хрысціянскі велікапакутнік, воін з горада Амасіі быў замучаны за тое, што не адмовіўся ад Хрыста. (каля 306 г.) Сяляне саху і барану на двор выцягвалі.
3 сакавіка – Ярыла загадваў птушцы аўсянцы пець: “Пакінь сані!” Пяклі піражкі з аўсянай мукі.
4 сакавіка – Дзень апосталаў Архіпа і Філімона. Пяклі круглы хлеб.
першая серада тыдня Вялікага посту – Уступная серада
5 сакавіка – Агафон. Зіма на зыходзе. На палях з’яўляюцца праталіны.
6 сакавіка – Цімафей-веснавей. Вястун цёплых дзён.
7 сакавіка – Дзень святога Афанасія. Прылятаюць першыя шпакі. Ранняя песня палявога жаўранка. Пара сеяць насенне на расаду.
8 сакавіка – Аляксандр.
9 сакавіка – Іванаў і Дзмітрыеў дзень. Птушкі пяюць, гнёзды ладзяць.
10 сакавіка – Сорак мучанікаў (Прыска). Свята сустрэчы птушак.
11 сакавіка – Севасцьян, Кастусь. Дыхне халадком, астыне і дом.
12 сакавіка – Пракоп-перазімнік. Санную дарогу рушыць.
13 сакавіка – Васіль-капельнік (Васіль і Марына, Валосся і Мура). Ледзяная накаваленька, што звон.
14 сакавіка – Аўдоцця Вясноўка (Яўдоха, Аўдоння, Аўдуська, Яўдохі, Аўдакей, Аўдокій, Галдакей). Першая сустрэча вясны.
15 сакавіка – Арсень, Фядот. На Фядота снегавы занос – доўга травы не будзе.
16 сакавіка – Зянон, Ізабэла.
17 сакавіка – Герасім-грачэўнік. Гракоў прыгнаў. Грак вестку аб вясне нясе.
18 сакавіка – Конан-агароднік. На агарод паклікаў. Пара рыхтаваць парнікі.
19 сакавіка – Аркадзь.
20 сакавіка – Емельян. Са стрэх хоць і капае, а за нос мароз цапае. Рамантавалі страху і печ.
21 сакавіка – Лазар, Апанас. Пачатак астранамічнай вясны.
22 сакавіка –Саракі (Соракі, Сарака, Саракасвятыя, Сорак мучанікаў). У гэты дзень былі пакараны 40 воінаў у горадзе Севасціі. (313 г.) Сакавіцкае раўнадзенства прыроду ад сну абуджае. Другая сустрэча вясны.
23 сакавіка – Дзень Кандрата, Галіны.
24 сакавіка – Марк. Зязюля свой голас падае.
25 сакавіка – Феафан.
26 сакавіка – Міжблагавешчыны. Дзень Нічыпара, Ларысы, Цярэнція. Мядзведзь пацягваецца ў бярлозе.
27 сакавіка – Дзень Расціслава, Лідзіі. Выводзілі жывёлу на двор, чысцілі.
28 сакавіка – Дзень Аляксандра. Ваўчыца ваўчанят прыводзіць.
29 сакавіка – Юльян. Падрыхтоўвалі калёсы.
30 сакавіка – Аляксей Цёплы (Аляксей Вясняны, Алексій, Алёксы, Алісійкі, Ляксей). Трэба закрыць вароты на прываротны кол, каб зіма не вярнулася.
1 красавіка – Дар’я вясновая.
2 красавіка – Святлана. Зацвітала шэрая вольха.
3 красавіка – сані хавалі пад павець.
4 красавіка – Васіль-сонечнік, Васіль-капельнік. Са стрэх капеж. Прыляталі чайкі, кулікі.
з 4 красавіка па 8 мая (рухомае свята) – Вялікдзень (у хрысціянстве – Пасха ці Уваскрэсенне Хрыстова). Хадзілі валачобнікі.
5 красавіка – прылятаў зяблік.
6 красавіка – Сцяпан. Калі на Сцяпана ноч цёплая, то вясна будзе дружная.
Свята камаедзіцы ў гонар мядзведзя.
7 красавіка –Дабравешчанне (Благавешчанне, Звеставанне). У гэты дзень архангел Гаўрыіл паведаміў Дзеве Марыі пра яе непарочнае зачацце і тое, што яна павінна нарадзіць Ісуса Хрыста. Жаночае свята. Забарона жаночай работы. Трэцяя сустрэча вясны. Прыляталі буслы. На Благавешчанне навальніца – да цёплага лета.
8 красавіка – Гаўрыіл – зачарпні бот, прамачы падноскі. Адтайвае глеба.
9 красавіка – Матрона-настаўніца. Прылятаюць жураўлі, кнігаўкі.
10 красавіка – Матрона-паўрэпніца. Гаспадыні адбіралі для пасеву насенне рэпы.
11 красавіка – Дзень Піліпа.
12 красавіка – Іаанка. Пяклі лесвічкі – абрадавае пячэнне, каб зялёныя расточкі ўверх падымаліся.
13 красавіка – Дзень Веніаміна. Жаўрук зазвінеў – бяры плуг у рукі.
14 красавіка – Мар’я-запалі снягі. Пара вясновых паводак.
15 красавіка – Ціт-ледалом. Пачынаецца ледалом.
16 красавіка – Мікіта-вадапол. У нізінах разліваецца веснавая вада. Прачынаецца ад зімовага сну вадзянік.
17 красавіка – Дзень Восіпа.
18 красавіка – Фядул-ветранік. Фядул цяпла надзьмуў.
19 красавіка – Мяфодзій.
20 красавіка – Дзень Агнешкі.
21 красавіка – Радзівон-ледалом. Хадзілі на раку глядзець, як лёд нясецца.
22 красавіка – Дзень Вадзіма. Абыходзілі крыніцы.
23 красавіка – Руфа. Кажуць: Руфа дарогу рушыць.
24 красавіка – Васіль Парыйскі зямлю парыць. Мядзведзь выходзіць з бярлогі.
25 красавіка – Дзень Яраслава. Вылятаюць чмялі.
26 красавіка – Дзень Артамона. Чмялі зашумелі.
27 красавіка – Дзень Антонія. Лісагон. І свята варон.
28 красавіка – Дзень Пуда. “Даставай пчол з-пад спуда”.
29 красавіка – Арына – уварві берагі. Схлынула паводка, берагі рэк размыты.
30 красавіка – Засіма-пчаляр. Расстаўляюць вуллі на пасеках.
1 мая – Пачатак красавання вярбы.
2 мая – Трыфан Канстанцінопальскі.
3 мая – прыбіралі могілкі.
4 мая – Кандрат-глінавяз. Ганчары гліну мацалі.
5 мая – Ляльнік. Свята заклікання вясны ў гонар багіні Лады (Лялі).
6 мая – Юрый. Свята апекуна жывёлы і земляробства.Юрый (Ягорый) Перамоганосец адмыкаў зямлю, выпускаў расу.
7 мая – замаўлялі зямлю і вадзіцу ад клопату і марокі.
8 мая – Сямён-ранапашац. Прыляталі пявучыя птушкі. Першыя навальніцы.
9 мая – Дзень Сцяпана. Капалі грады ля хаты.
10 мая – Дзень Сямёна, Антаніны.
11 мая – Дзень Віталія. Адпойвалі хворых першымі травамі.
12 мая – ад дзевяці напасцяў у гэты дзень трэба замовы казаць.
13 мая – Якаў.
14 мая – Ерамей-запрагальнік. На ранішняй расе ішлі на сяўбу.
15 мая – Барыс-Глеб – сейбіты. Запеў салавей – вясна на спад пайшла, а лета – на выраст.
16 мая – Маўра бацвінная. Цвіценне чаромхі. Маўра холад прыносіць.
17 мая – Пелагея. Ахоўніца варон.
18 мая – Арына (Ірына) рассадніца. Высаджваюць расаду. Цвіце каліна.
19 мая – Росеннік. Вялікая цёплая раса.
20 мая – Ніл-конюх. Праганялі коней па начной вадзе.
21 мая – Іван-пшанічнік. Сеялі пшаніцу, садзілі моркву, агуркі, цыбулю.
22 мая – Мікола. Свята пастухоў і конюхаў. Мікола – апякун земляробства. Пачатак сапраўднага працоўнага сялянскага лета.
23 мая – Сымон-Зілота. Сеялі пшаніцу, каб было, як золата. Капалі карэнне на лекі.
24 мая – Макей мокры. Мокра на Макея – чакай лета мокрага.
25 мая – Епіфан. Калі раніца ў чырвоным сарафане – лета сухое, пажарнае. Загаворвалі хату ад маланкі.
26 мая – Лукер’я-камарніца. З’яўляюцца камары. Пачатак збору лекавых траў.
27 мая – Сідар-агурэчнік. Адыходзяць халады. Можна садзіць агуркі. Прылятаюць стрыжы і касаткі.
28 мая – Пахом-бакагрэй. Прыйшоў Пахом – запахла цяплом.
29 мая – Фёдар-жытнік суровы. Асноўны яго клопат – забаранаваць ячменнае поле.
30 мая – Дзень Ефрасінні. Прасілі дажджу ў сухое надвор’е, ці сонца ў непагадзь.
31 мая – Фядот-аўсянік. Сеюць авёс, лён. Прыйдзе Фядот – апошні ліст дубовы разгорне.
1 чэрвеня – Памяць Дзмітрыя Данскога. Канчаткова ўсталёўвалася цяпло.
2 чэрвеня – Фалалей-агурэчнік. Моэна дасяваць агуркі.
3 чэрвеня – Алёна-льносейка. Сеялі лён.
4 чэрвеня – Дзень-сініцель, васільковы павяліцель. Лічылі, што ў гэты дзеь з’явіўся змяіны цар Васіліск.
5 чэрвеня – Андрыян-канаплянік. Канопля – важная расліна ў гаспадарцы: з яе выраблялі тканіну, масла.
6 чэрвеня – Дзень Калініка. Красаванне ружовай шыпшыны.
7 чэрвеня – Іванаў дзень. Пачынаецца нарыхтоўка лекавых траў.
8 чэрвеня – Макараў дзень.
9 чэрвеня – Фядора безразважная, на язык калючая. “На Фядоры не мятуць з хаты сора.”
10 чэрвеня – Дзень Мікіты-гусятніка. Водзяць карагоды.
11 чэрвеня – (рухомае свята) Сёмуха. Тройца. Нядзеля, якой завяршаецца сёмы тыдзень пасля Вялікадня. У аснове свята – культ зеляніны (заканчэнне веснавых палявых работ). “На Зелянец вясны канец”.
Фядосся-калосніца. Каласяніцы. Жыта цвіце, зерне сокам наліваецца.
12 чэрвеня – Дзень Ісака. Змеявік. Не хадзі ў травы і лес, не трывож змей.
13 чэрвеня – Ерамей-распрагальнік. Асноўная сяўба закончылася. Пара даць каню час сілы нагуляць.
14 чэрвеня – Юстын. Юстын – не гарадзі тын.
15 чэрвеня – Дзень Нічыпара. Вадзілі карагоды, плялі вянкі з бярозкі і кветак.
16 чэрвеня – Лука-ветранік. Гадалі па вятрах на ўраджай.
17 чэрвеня – Мітрафанаў дзень. Тым вядом, што выцягвае лён.
18 чэрвеня – пачынаюцца самыя кароткія ночы (“вераб’іныя”).
19 чэрвеня – Ларыён. Ларыён – поле паліць і лён.
20 чэрвеня – Фядот цяпло дае. Трэба поле палоць, рукі калоць.
21 чэрвеня – Яфрэм-студнік. Свята майстроў, якія капаюць студні.
22 чэрвеня – Дзень Кірылы. Дзень летняга сонцастаяння. Самы светлы дзень года.
23 чэрвеня – Цімафей.
24 чэрвеня – Дзень Варфаламея. Сіла нячыстая дзеліць між сабой удзелы.
25 чэрвеня – Пётр-капуснік. Пётр-паварот. Сонца паварачваецца на зіму, а лета – на гарачыню.
26 чэрвеня – Акуліна-грэчніца. Высявалі грэчку.
27 чэрвеня – Мяфодзій. Камандуе крапіву секчы, каб дождж пайшоў.
28 чэрвеня – Дзень Віта. Хто пасее пасля Віта, той бывае без жыта.
29 чэрвеня – Дзень Ціхана.
30 чэрвеня – Дзень Савелія. У Зямлі самы ціхі ход. Рыхтуюць косы.
1 ліпеня – Дзень Ляонція.
2 ліпеня – Дзень Засімы-пасечніка. Пачынаюць запасацца мёдам. Красуе ліпа.
3 ліпеня – Мяфодзій-перапёлачнік. Птушка-перапёлачка пяе: “Подзь-палоць!” Навальніцы.
4 ліпеня – Ульян. Ульян Ульяну кліча ў поле рана.
5 ліпеня – Яўсей. Калі дождж памочыць, будзеш з хлебам.
6 ліпеня – Агрыпіна-купальніца. З раніцы ўсе хадзілі ў лазню, каб умацаваць здароўе. Упрагожвалі хаты вянкамі з траў і кветак. Лекавыя травы, сабраныя ў гэты дзень, маюць цудадзейную сілу. Ячмень калосіцца, салавей пець перастае.
7 ліпеня – Свята Івана Капала.Дзень ачышчэння агнём і вадой. У ноч на Івана Купалу вадзілі карагоды каля кастроў, шукалі папараць-кветку. Раніцай выходзілі на касавіцу.
8 ліпеня – Ефрасіння. Час вялікай сенажаці. Русалкі карагоды зачынаюць.
9 ліпеня – Давід, Сунічнік. Ішлі па ягады, пакуль раса не спала.
10 ліпеня – Самсон-сенагной. Пачатак даждлівых дзён.
11 ліпеня – Сяргей і Герман. Крапіўнае загавенне. У ліпені ўпала па лістку, прыйдзе жнівень – упадзе па два.
12 ліпеня – Дзень Пятра і Паўла. Сонца паступова паварочвала да зімы, а лета – да гарачыні. Заціхаў салавей, замаўкала зязюля.
13 ліпеня – Сафрон. Сяляне развітваліся з зялёнай нівай. Сабор 12-ці апосталаў.
14 ліпеня – Кузмінкі летнія. Ідуць пакосы.
15 ліпеня – Фока. Паглядае на восень: праглядаюцца жоўтыя лісточкі. Сабор Цвярскіх святых.
16 ліпеня – Мокій. Мокій дажджом мочыць, а Марк кідаць стог наказвае.
17 ліпеня – Андрэй (іканапісец). Дзень наліву. Азімыя ў наліве, грэчка на ўсходзе.
18 ліпеня – Кірылава свята. “Месяц гуляе – да добрага ўраджаю”.
19 ліпеня – Юлія. Сабор Раданежскіх святых.
20 ліпеня – Ефрасіння.
21 ліпеня – Жнец, зажынкі. Вязалі зажыначны сноп. Паспявалі чарніцы. Дзень Казанскай іконы Боскай Маці.
22 ліпеня – Дзень Панкрата. “Жніўка, жніўка, аддай маю сілку”.
23 ліпеня – Антоній. Каб налівалася цыбуля, прыгіналі пер’е.
24 ліпеня – Памяць княгіні Вольгі.
25 ліпеня – Прокл. На Прокла поле ад расы прамокла. Выходзяць на паляванне маладыя лісяняты, ваўкі.
26 ліпеня – Сцяпан і Савелій. Снапы вяжуць.
27 ліпеня – Анісім.
28 ліпеня – Уліцін дзень. Сярэдзіна лета.
29 ліпеня – Афінаген. Змаўкаюць птушкі. Лета пераступае спёку.
30 ліпеня – Леанід. З навальніцамі адыходзіць ліпень.
31 ліпеня – Емельян, Ігнат.
1 жніўня – Макрына. Да полудня – лета, пасля полудня – восень.
2 жніўня – Ілья. Свята дажджоў і навальніц. Заканчвалі летні сенакос. Пачынаюцца зажынкі.
3 жніўня – Ануфрый і Анісім. Жалі першы сноп. У засекі прыносілі першае зерне.
4 жніўня – Мар’я-Магдален. На Мар’ю халодныя росы сапсуюць ільняныя палотны.
5 жніўня – Пуд і Трафім бяссоннікі. Пара актыўных летніх работ. Жніво. Спраўлялі каліннікі-маліннікі. Сабор Смаленскіх святых.
6 жніўня – Дзень князёў Барыса і Глеба. “Барыс і Глеб – паспеў хлеб”. Ушаноўвалі Перуна як творцу ўраджаю.
7 жніўня – Дзень Ганны. Летняя зімаўказчыца. Якое надвор’е да полудня, такая зіма да снежня, якое надвор’е пасля полудня, такая зіма пасля снежня.
8 жніўня – Дзень Ермалая. Раніцай халодныя росы.
9 жніўня – Панцялей і Мікола. Капуста ў качаны завіваецца. Апошні збор лекавых траў.
10 жніўня – Яўстафій і Акакій. Косы адбіваюць, сярпы востраць. Сабор Тамбоўскіх святых.
11 жніўня – Кузьма Старарускі. Грузнее калоссе. Туманы.
12 жніўня – Дзень Сілы. Вывераны тэрмін сяўбы азімых.
13 жніўня – Еўдакім. Загаворвалі барану.
14 жніўня – Макавей і Спас-мядовік. Першы Спас. Пчолы перастаюць насіць узятку.Адлёт ластавак і стрыжоў. Збіраюцца ў чароды буслы, шпакі. Збіралі мак. Провады лета, паклоны восені.
15 жніўня – Сцяпан-сенавал. “Які Сцяпан, такі і верасень”. Сена ўжо ў стагах. Спляталі апошні вянок з палявых кветак, уносілі ў хату, абвівалі ручніком.
16 жніўня – Антаніна-віхравейка. Пра народжаных у гэты дзень гаварылі: “Не дзеўка – агонь”. Мужчына будзе ўзбаламучаны, неразумны, адчайны.
17 жніўня – Аўдоцця-малінуха. Аўдоцця-агурочніца. Сушаць маліну, вараць варэнне, выкопваюць часнок. Паспяваюць агуркі.
18 жніўня – Еўсцігней-жытнік. Заклінаюць жніўку на чатыры бакі. Які Еўсцігней – такі і снежань.
19 жніўня – Спас яблычны. Другі Спас. “У гэты дзень і старац яблык з’есць”. Які другі Спас, такі і студзень.
20 жніўня – Марына.
21 жніўня – Міроны-ветрагоны. Гоняць лісце восеньскае па дарогах, цяпло замятаюць.
22 жніўня – Мацвей.
23 жніўня – Дзень Лаўрэна.
24 жніўня – Сюзанна. Стрыглі авечак.
25 жніўня – Фоцій. Рамантавалі павеці, свірны, гарышчы.
26 жніўня – Ціхан. Свята Прэабражэння Гсаподня.
27 жніўня – Міхей. Журавы ў вырай пацягнуліся. Паспяваюць брусніцы.
28 жніўня – Успенне. Прачыстая. Асвячалі хлеб. Дажынкі – свята канца жніва.
29 жніўня – Дзямід. Трэці Спас. Адлятаюць птушкі.
30 жніўня – Мірон. Мірон жніво завяршае.
31 жніўня – Дзень заступнікаў коней. Коней выводзілі на луг, чысцілі, упрыгожвалі стужкамі, кармілі хлебам з далоні. Асядуюць цяжкія туманы, хвошчуць дажджы. Пачынаюца ранішнія замаразкі.
1 верасня – Дзень Андрэя-страцілата. Дзме цёплы вецер. Даспявае авёс.
2 верасня – Сцяпан. Пара рваць буракі і моркву. Збіраюцца ў чароды гракі. З’яўляюцца зімовыя апенькі.
3 верасня – Васа (Васіліса). Час лён сабраць: валокны не загубяцца, семя ў снапах даспее.
4 верасня – Агафон-гуменнік. Снапы білі снапамі.
5 верасня – Рыжы Лупа. Ранішнім марозам аўсы да льны лупіць. Паспелі брусніцы.
6 верасня – Дзень Арсена. Які дзень, такая і восень.
7 верасня – Святы Варфаламей. “Святы Варфаламей паслаў буслоў па дзяцей” – буслы адлятаюць ў вырай, звяртаюцца праз 9 месяцаў. Адсюль павер’е, што дзяцей прыносяць буслы. Лістападнік. “Прыйдзе Варфаламей – жыта на зіму сей”.
8 верасня – Наталля-аўсянніца. Завяршаецца збор аўса. Збіраюць рабіну.
9 верасня – Анфіса. Анфіса кліча птушак ласавацца ягадамі рабіны.
10 верасня – Сціртнікі. Збіралі снапы ў сцірты.
11 верасня – Дзень усячэння галавы Іаана Прадцечы. Нельга рэзаць, сячы круглае. На Калінавіка збіралі ягады каліны, журавіны. Строгі пост. Заканчвалася лета чырвонае, сустракалі “бабіна” лета. Пачыналі капаць бульбу.
12 верасня – Дзень Яўгенія. Звітнік. Звычай звіць сцяблінкі ячменныя, ільняныя і аўсяныя на будучы ўраджай.
13 верасня – Генадзь. Пачатак збору журавін.
14 верасня – Сямён – летаправодзец. Першыя асяніны. Першая сустрэчы восені.Сустрэча “бабіна” лета.
15 верасня – Дзень Фядота і Руфіны. Аўчарнік. Прыбіралі аўчарні.
16 верасня –Домна. Домна прыбірае ў хаце.
17 верасня – Юльян. Шанавалі косы, вілы, граблі.
18 верасня – Раіса (Іраіда). Гналі з вёскі нячыстую сілу.
19 верасня – Міхаіл. “Міхаіл замаразкам зямлю прыхапіў”.
20 верасня – Дзень Лукі. Журавы адносяць на сваіх крылах цяпло. Плятуць цыбулю ў косы.
21 верасня – Аносаў дзень. Другія асяніны. Другая сустрэча восені (ля вады).
22 верасня – Нараджэнне Прасвятой Багародзіцы. Святкавалі першае пасля жніва земляробчае свята. Свята Багач.Сімвал свята – свечка.
23 верасня – Пётр і Павел. Рабіна стала мяккай і салодкай.
24 верасня – Фёдары-замачы хвасты. Пачынаецца восеньская гразь.
25 верасня – Аўтаном. Дзень з ноччу раўняецца, усякае цяпло канчаецца. Змеі ў норах закрываюцца.
26 верасня – Ляонцій. Наступае непагода.
27 верасня – Уздвіжанне. У 3 ст. на гары Галгофе пры раскопках былі знайдзены Труна і Крыж Гасподні. Свята “закрывання” зямлі на зіму. Мядзведзі ў бярлогу залягаюць. Трэція асяніны. Строгі пост.
28 верасня – Мікіта – рэпарэз ці гусепралёт. Пачынаецца збор рэпы. Гусі адлятаюць – зіму на хвасце нясуць.
29 верасня – Віктар. Працягвалі стрыжку воўны на валёнкі.
30 верасня – Вера, Надзея і Любоў. Жаночае і дзявоцкае свята. На вячоркі збіраецца моладзь.
1 кастрычніка – Арына-плакуння. Жураўліны лёт. Першае зазім’е.
2 кастрычніка – Засім. Вуллі зносілі ў імшанік.
3 кастрычніка – Яўстафій. Вятрак, дзьмуў усяк. Свята млынароў.
4 кастрычника – Кандрат іПранцішак. “На Францішка зярнят шукае ў полі мышка”. Мацнеюць халады.
5 кастрычніка – Фака. Іёна. Лістападная. Сабор Тульскіх святых.
6 кастрычніка – Іраіда. Уцяплялі хату.
7 кастрычніка – Фёкла-зорніца. Дзяўчаты гадалі. Пачынаецца малацьба.
8 кастрычніка – Сергій Раданежскі. Сергій-капуснік. Жалезны тыдзень. Чысцяць, змазваюць жалезныя рэчы, каб цэлы год не ржавелі і не ламаліся. Секлі капусту.
9 кастрычніка – Іван Шаптуп (Іван Пакроўны, Іван Журавіннік). Свахі сакрэтна шапталі з жаніхамі пра нявест, каб у кастрычніку зрабіць вяселле.
10 кастрычніка – Засім і Сава. Палі апусцелі.
11 кастрычніка – Пакроўны бацька. Прысвятак за тры дні перад Пакровамі.
12 кастрычніка – Курьян-пустэльнік.
13 кастрычніка – Рыгор. Набівалі сельнікі новай саломай.
14 кастрычніка – Пакровы (Прачыстая). Пачатак зімы. Багародзіца ўзняла галаўное пакрывала над галавамі маліўшыхся.
15 кастрычніка – Купрыян, Усціння. Прасалі аберагчы ад злых чар.
16 кастрычніка – Дзяніс. Замаўлялі двор і хату ад ліхаманак.
17 кастрычніка – Ерафей. Халады мацнеюць. Сабор Казанскіх святых.
18 кастрычніка – Дзень Харыціны. Сядзелі за кроснамі.
19 кастрычніка – Фама. На Фаму заўсёды чакалі зіму.
20 кастрычніка – Сяргей. Сяргей зіму пачынае.
21 кастрычніка – Трыфан і Пелагея. Трыфан кажух рамантуе, Пелагея рукавіцы вяжа.
22 кастрычніка – Якаў-дрэвапіл. Нарыхтоўваюць дровы. Дзень скарачаецца.
23 кастрычніка – Яўлампій і Яўлампія.
24 кастрычніка – Піліп. На млын возяць зерне.
25 кастрычніка – Андрон. Гадаюць аб надвор’і па зорках.
26 кастрычніка – Дзень Веніаміна. Лазневы звычай.
27 кастрычніка – Параскева-гразніха. Хутка мокрую зямлю марозы закуюць. Пераскева-ільняніца. Святкавалі дзень цяжарных жанчын.
28 кастрычніка – Яфім. Холодам зямлю змыкае, насякомых пакрывае, сон навявае. Ільняніцы. Жанчыны выносілі на паказ вытрапаны лён.
29 кастрычніка – Лангін.
30 кастрычніка – Осій. Калёсы зацягвалі пад павеці.
31 кастрычніка – Дзень Лукі. Дзень, які вылечвае ад хвароб.
1 лістапада – Усе Святыя. Памінальны дзень беларусаў-католікаў.
Провады восені, сустрэча зімы.
2 лістапада – Арцеі’еў дзень.
3 лістапада – Дзмітраўская бацькоўская субота. Асяніны. Рытуальная вячэра ў памяць памершых родзічаў.
4 лістапада – Казанская. Да Казанскай – не зіма, з Казанскай – не восень. “Хто на Казанскую ажэніцца, той шчаслівы будзе”.
5 лістапада – Ігнат. Дождж пойдзе – усе лункі залье.
6 лістапада – Сысой і Феафан. Цёмныя ночы да снегу.
7 лістапада – дажджом залівае, снегам замятае.
8 лістапада – Дзедаўская нядзеля. Памінанне родных. Пякуць бліны, ходзяць на могілкі. Зміцер. “Хітры дзень”, канец надзеі выйсці замуж у гэтым годзе. “Зміцер зямлю выцер, на груды пабіў, каб ніхто не хадзіў.”
9 лістапада – Тадор. Прысвятак напамінаў, што ўраджай сабраны і ўпарадкаваны. “На Тадора поўна камора.”
10 лістапада – Параскі (Параскева Пяценка). Дзень забароны прадзення і ткання. Існавала павер’е: хто будзе прасці, таго пакарае Пятніца, што вылезе з-пад печкі.
11 лістапада – Настуся. Стрыгальніцы. Свята аўчароў. Даглядалі і стрыглі авечак.
12 лістапада – Дзень Зіновія і Зінаіды. Свята птушкі сінічкі. Сінічка – парошы вястуння, зіму абазначае. У гэты дзень выязджалі на паляванне.
13 лістапада – Маўрын дзень. Свята рыбакоў і паляўнічых. Да марознай зімы рукой падаць. Пераводзілі курэй у зімовыя закуты.
14 лістапада – Кузьма-Дзям’ян. Свята шаўцоў, кавалёў. Восені памінкі.
15 лістапада – Анкідзін і Пігасій. Абміналі каноплі і лён. Малацілі жыта.
16 лістапада – Дзень Іосіфа. Мялі лён.
17 лістапада – Іоанікій. Не даюць з хаты ні агню, ні вуголля.
18 лістапада – Галакціён і Іона. Дзяўчацкія засідкі.
19 лістапада – Павел і Варлаам. Пачатак ледаставу.
20 лістапада – Фядот. Замярзаюць вадаёмы.
21 лістапада – Міхайла. Апошняе свята года абаронца ад грому. Унукі ў гэты дзень наведвалі сваіх бабуль. Наступаюць кароткія адлігі.
22 лістапада – Матрона. З прысвяткам звязаны прыказкі і прыкметы пра набліжэнне зімы. “З Матроны становіцца зіма на ногі”.
23 лістапада – Віктар і Вікенцій.
24 лістапада – Хведар Студзянец. Пачынае студзіць і марозіць.
25 лістапада – Дзень Іаана міласцівага.
26 лістапада – Іаан златауст.
27 лістапада – Піліпаўка.Пачатак вячоркі.
28 лістапада – Юсцініян. Свята апекуна плоднасці , дзяцінства. Канец вяселляў. Пачынаўся Калядны (Піліпаў) пост.
29 лістапада – Мацей. Стаяць гразь, снег. Моцныя вятры нясуць сцюжы.
30 лістапада – Лазар-зімаўказчык. Які дзеь на Лазара, такая і зіма.
1 снежня – Платон і Раман. Па першаму дню зімы пазнавалі яе ўсю.
2 снежня – Аўдзій. Мяцеліцы. Якое надвор’е, такі і сенакос.
3 снежня – Прокл і Прокла. У гэты дзень у дарогу не збіраліся.
4 снежня – Увядзенне ў храм Прасвятой Багародзіцы. Прысвятак. “Увядзенне, што свят навядзенне”, “На Увядзенне бывала лядзенне”. Вароты зімы.
5 снежня – Савы (Саўка, Міколін бацька). Прысвятак. “Сава цвікі вострыць, а Мікола прыбівае”.
6 снежня – Мітрафан. Дзень вольны ад прадзення ў Піліпаўскія вечары. Дзяўчаты варожаць.
7 снежня – Кацярын-санніца, марозная. Жанчыны адзначалі свята свечкі. Дзяўчаты варажылі.
8 снежня – Клім халодны. Бывае злосны мароз.
9 снежня – Юр’е Зімовы. Свята апекуна хатняй і лясной жывёлы. Зіма ў сіле.
10 снежня – Дзень Рамана. Зімняе Знаменне Прасвятой Багародзіцы.
11 снежня – Сцяпан Першазваны. Дзень птушкі сойкі.
12 снежня – Парамон.
13 снежня – Андрэй Першазваны (апостал). Андросы. Дзявочае свята. Дзяўчаты варажылі.
14 снежня – Навум. Прысвятак. Раней некаторыя сяляне пачыналі вучыць грамаце сваіх дзяцей.
15 снежня – Апанас.
16 снежня – Іван-маўчальнік.
17 снежня – Дзень Варвары (Варка, Міколіна матка). Прысвятак. “Варвара ноч урвала, а дзень надтачыла”. Трашчыць Варварка: беражы нос ды вуха.
18 снежня – Савелій, Савы. “На Савы не пралі, таўклі проса, ячмень на куццю, жыта малолі”.
19 снежня – Мікола зімні. Мікола-цудатворац. Апякун падарожнікаў. “Варвара мосціць, а Мікола марозам гвоздзіць”.
20 снежня – Амбросій. Дзяўчаты прымаліся за шыццё на будучыню.
21 снежня – Анфіса-рукадзельніца.
22 снежня – Ганна. Дзень сонцазвароту. Зіма сілу набірае, сонца на вясну паварочвае. Прысвятак, падобны на Савы. Да Каляд застаецца два тыдні. “На Ганкі сядайце на санкі”.
23 снежня – Дзень Міная, Вікторыі. Забярог дзіцячага сну.
24 снежня – Нікан.
Посная куцця. Пачатак Каляд (да 6 студзеня). Дзяўчаты варажылі пра замужжа. Насілі з песнямі “звязду”. “Прыйшлі Калядкі – гаспадарам парадкі”, “Калядкі – добрыя святкі: бліны ды аладкі”.
25 снежня – Ражаство каталіцкае.
Спірыдон Сонцаварот. Казалі, што пасля Спірыдона
Сонцаварота дзень прыбавіцца хоць на адзін вераб’іны скок.
26 снежня – Сцяпан. У мінулым дзень найму батракоў. “На святы Сцяпан кожны сабе пан”.
27снежня – Філімон. Грэй хату, сцюжу гані.
31 снежня – Багатая (шчодрая) куцця.
Сільвестр. На Сільвестраву ноч дзяўчаты варажылі.
Мадэст. Прысвятак. Ушаноўвалі апекуна свойскай жывёлы. У апошні дзень года наглядалі за прыродай, надвор’ем: якое надвор’е перад Новым годам – такое будзе і перад Пятром.