Веснавыя святы

З 4 красавіка па 8 мая (рухомае свята)

“ВЯЛІКДЗЕНЬ”

Свята вялічка з красным яічкам.

     У хрысціянскім календары Вялікдзень рухомае свята і штогод прыпадае на перыяд з 4 красавіка па 8 мая. Яно адзначаецца ў каталікоў у нядзелю пасля поўні, якая наступае следам за 21 сакавіка, ці дакладней, перыядам вясенняга раўнадзенства, а ў праваслаўных вернікаў пасля 21 сакавіка адлічваецца ўперад 13 дзён і таксама вызначаецца нядзеля пасля поўнага месяца.

     Напярэдадні свята ў “чысты чацвер” старанна прыбіралі ў хаце, мыліся ў лазні. Зранку ў суботу завешвалі новыя фіранкі, набожнікі, замешвалі ў дзяжы цеста на пірагі і з абеда распальвалі ў печы, рыхтавалася святочная страва, абавязкова фарбаваліся яйкі ў цыбульным шалупенні .

     Яйка з’яўлялася вельмі важным атрыбутам велікодных дзён. Яно сімвалізавала сабой сусветную прастору, нашу галактыку, кругаварот і бясконцасць жыцця.

     Вечарам з кожнай сям’і ішлі ў храм “на ўсенашную”. З сабой бралі па кавалачку кожнай стравы, якую па заканчэнню набажэнстваў свяшчэннікі асвяшчалі.

     У гэту ноч імкнуліся не спаць. У хатах да ранку гарэла святло, запальвалі свечкі перад абразамі, маліліся.

     Пасля “ўсенашнай” усе спяшаліся дадому. Гаспадыня накрывала святочны стол. Есці пачыналі з асвечанага яйка, солі і пірага, а затым смачна снедалі.

     У госці да дзяцей прыходзілі хросны бацька і маці, бабуля-пупарэзніца, дзяцькі, цёткі, якія кожнаму з дзяцей прыносілі чырвонае яйка.

     Паўсюдна па вёсках у першыя два дні хадзілі валачобнікі, якія спявалі песні, што ўсхвалялі гаспадароў і іх дзяцей. Па заканчэнні песні гаспадары надзялялі валачобнікаў стравай са святочнага стала.

     Любімай гульнёй была гульня “ў біткі”. Той, чыё яйка было пабіта, аддаваў яго пераможцу.

     На Вялікдзень дзяўчаты гадалі аб будучым лёсе, пераскокваючы праз сані: хто пераскочыць – да таго ўвосень прыедуць сваты, а хто не – будзе чакаць наступнага года.

   Старыя, зранку расчэсваючыся, прыгаворвалі:

“Дай, Божа, колькі на галаве валасоў, каб столькі было ўнукаў.”

 

14 сакавіка “ГУКАННЕ ВЯСНЫ”

 

     Дзень сустрэчы вясны. Святкавалася ў апошнідзень масленага тыдня.

Гэта язычніцкае свята, якое адзначалася ў дахрысціянскія часы на пачатку года, з першага сакавіцкага дня.

     Вясна ўяўлялася нашым продкам ў выглядзе маладой прыгожай дзяўчыны. У рытуалах і адрадах клікалі вясну, прыносілі ёй ахвяраванні (печыва ў выглядзе птушак і інш.), дзеля яе наладжвалі гульні, карагоды, спевы, прасілі сонейка хутчэй сагрэць зямельку.

А памажы, Божа, вясну-красну клікаць.

     Рытуальныя вясеннія святкаванні пачыналіся са спальвання зімы. Абрадавыя карагоды праходзілі на горках, бо так было бліжэй да неба, сонейка. На высокіх пагорках за сялом моладзь разводзіла агні, на якіх “палілі зіму”: спальвалі льняное мяллё, якога было дастаткова ў кожным двары пасля апрацоўкі лёну, зношанае адзенне і абутак, розныя непрыгодныя ў хатнім ужытку рэчы. Ля вогнішча са смехам і жартам гулялі ў розныя гульні, пераскоквалі праз агонь, спявалі песні-вяснянкі.

 

22 сакавіка “САРАКІ”

 

 

   Прысвятак, які прыпадае на дзень веснавога сонцастаяння – дзень роўны ночы. З гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.

     У гэты дзень у 313г. у горадзе Севасціі былі пакараны

     У народзе казалі, нібы на Саракі прылятае 40 “выраяў”, а таксама, што гэта свята пчальніковае.

     Аб пачатку новага вітка прыроднага абуджэння першымі абвяшчалі птушкі. Таму гэта свята птушак, якіх дзеці, моладзь, як і ў нядзелю на Масленку, гукаюць на высокіх горках, водзяць карагоды, ладзяць гульні з буслінымі лапкамі з печыва. На Саракі, калі яшчэ ляжаў снег, то з саломы рабілі бабу, якую потым разбівалі са словамі: “Ідзі, зіма, каб на дзевяць месяцаў ад нас пайшла”.

Свята Сракі – у поле саху валакі.

 

7 красавіка   “ДАБРАВЕШЧАННЕ”

   Свята Дабравешчанне прыйшло ў наш край з прыняццем хрысціянства. Адпаведна хрысціянскай міфалогіі ў гэты дзень архангел Гаўрыіл паведаміў Дзеве Марыі пра яе непарочнае зачацце і тое, што яна павінна нарадзіць Сына Усявышняга – Ісуса Хрыста.

У сялянскім побыце Дабравешчанне лічылася вялікім святам, бо апека Божай Маці распаўсюджвалася на ўсе працы, якія пачыналіся з гэтага часу.

     Дабравешчанскі дзень заўсёды радаваў беларускага селяніна. Зямелька ўжо дастаткова прагрэлася, каб можна было пачынаць яе абрабляцт і засяваць.

     Моладзь збіралася за вёскай – на ўзвышшах, каля ракі, палілі невялікае вогнішча з прынесеных з дому снапкоў саломы, льняной кастры ці сухіх галінак дрэў, запявалі песні-вяснянкі. Дзяўчаты вадзілі карагоды і плялі вяночкі з пралесак.

     Чакалі ў гэты дзень прылёт бусла. Хто першы ў вёсцы ўбачыць яго ў палёце, усё лета будзе “лёгкі на ногі”. А ў некаторых мясцовасцях нават верылі, што да гэтага дня бусліхі адкладвае першае яйка ў сваім гняздзе.

     Зыходзячы са шматгадовых назіранняў за надвор’ем, гаварылі, што дабравешчанскі дзень абавязкова паўторыцца на Вялікдзень.

 

“КАМАЕДЗІЦА”

 

 

Гэта свята адзначаецца напярэдадні Благавешчання, і прысвечана яно мядзведзю. У гэты дзень рыхтуецца асобая ежа: на першую страву рыхтуецца сушаны рэпнік у знак таго, што мядзведзь пераважна ўжывае раслінную ежу, травы. На другую страву падаецца кісель, бо мядзведзь любіць авёс. Трэцяя страва складаецца з гарохавых камоў, таму і сам дзень атрымаў назву “Камаедзіца”. Пасля абеду старыя і малыя лажацца, але не спяць – варочаюцца. Гэта робіцца дзеля таго, каб мядзведзь лёгка ўстаў са сваёй зімовай бярлогі. Пасля абеду сяляне не займаюцца сваімі дзённымі работамі – святкуюць. Па перакананні сялян, мядзведзь на Благавешчанне абуджаецца ад спячкі, устае са сваёй бярлогі. Вось і сустракаюць яго з дабразычаннямі.

Пачатак свой гэта свята вядзе з часоў дахрысціянскіх. І сведчыць аб тым, што людзі пакланяліся мядзведзю. У далёкія часы людзі жылі зусім побач з дзікай прыродай, і іх дабрабыт залежыў ад прыродных з’яў. А паколькі мядзведзь ёсць і драпежная жывёла (ён рабіў шмат шкоды, калі знішчаў свойскую жывёлу), то, каб улітасцівіць яго, людзі ўздумалі вітаць мядзведзя.

 

22 красавіка “ЛЯЛЬНІК”

 

Свята адзначаецца 22 красавіка, напярэдадні дня Ярылы (23 красавіка) і ўшаноўвае Бога і Багіню вясны і кахання, адлюстроўвае жаночы і мужчынскі пачатак.

Свята заклікання вясны ў гонар багіні Лялі (Лады). Ляля ўяўлялася ў выглядзе маладзенькай, прыгожай, высокай дзяўчыны.

Гэта свята незамужніх дзяўчын. Мужчынам, дзецям, замужнім жанчынам удзел забараняўся.

На Ляльнік дзяўчаты збіраліся на прасторным лузе і выбіралі самую прыгожую. Абраную дзяўчыну апраналі ў белую кашулю, упрыгожвалі зелянінай, на галаву ўскладалі вянок. Пасля дзяўчыну садзілі на ўзвышэнні, клалі пры ёй зялёныя вянкі, хлеб, яйкі, масла і інш. Вакол Лялі вадзілі карагод і спявалі песню, у якой прасілі цёплай вясны і багатага ўраджаю.

У адказ на песню Ляля частавала дзяўчат і кідала ім вянкі. Дзяўчаты захоўвалі вянкі да наступнай вясны. Вянкі і травы, якія абвівалі Лялю, захоўваліся цэлы год, да наступнага Ляльніка.

  

5 мая “ЮР’Е”

 

 

 

Хрысціянская назва паходзіць ад імя святога Георгія-пераможцы. Мае даўнюю гісторыю, звязаную з увасабленнем урадлівасці зямлі, са старажытнаславянскай функцыяй апекуна свойскай хатняй жывёлы Велеса, "божага ключніка" Юр'я, які "па межах ходзіць, жыта родзіць", "зямлю адмыкае, расу на божы свет выпускае". Густы юр’еўскі дождж упэўніваў селяніна, што вырасце густое вялікае жыта. Жыватворная юр’еўская раса абяцала прыбытак. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. “Як дождж на Юр’я, то будзе хлеб і ў дурня”.

У народзе ўяўлялі, што Юр’я едзе на белым кані і замыкае пашні дзікім звярам.

Свята першага ўрачыстага выхаду свойскай жывёлы на пашу. Пастухоў адорвалі блінамі, яйкамі, салам.

Свята ўспашкі першай баразны. Не забывалі у гэты дзень сяляне пра сваю ніву. Яны выходзілі на яе з загорнутым у абрус караваем – увасабленне леташняга ўраджаю. Усёй сям’ёй абыходзілі поле, садзіліся снедаць. На полі частаваліся, спявалі юраўскія песні, вадзілі крагоды (ад пажару, ад навальніцы, ад граду).

   Юр’е Бога клікала:

- Да падай, Божа, ключыкі,

Адамкні зямліцу,

Да выпусці травіцу,

Да на травіцу расіцу,

Да на буйна жыта,

Да на цёпла лета,

Да на волікі ярмачко,

Да на кароўкі малачко.