Вучні і супрацоўнікі школы наведалі Мемарыяльны комплекс "Праклён фашызму", які размяшчаецца паміж Бягомлем і Докшыцамі, і проста немагчыма праехаць міма, не звярнуўшы на яго ўвагі. Перад самім комплексам з абодвух яго бакоў стаяць мемарыяльныя знакі.
Ідзем па выкладзенай пліткай «вуліцы», уздоўж якой на месцах спаленых дамоў ўзведзены каменныя падмуркі з трохпрыступкавым белым ганкам і бронзавымі языкамі полымя, з названымі на іх прозвішчамі гаспадароў дамоў, якія загінулі.
Пры набліжэнні да калодзежа становіцца цяжка дыхаць. Энергетыка гэтага месца страшная. Падыходзім бліжэй. Бетонны калодзежны зруб, усталяваны на зямлі. Калісьці тут быў сапраўдны калодзеж, які паіў чыстай вадой ўсё насельніцтва вёскі…
Той самы калодзеж, у які ў той фатальны дзень 22 мая 1943 года гітлераўцы кінулі маленькіх дзяцей. Зараз ён засыпаны, вады ў ім няма, а калі і ёсць - то толькі ад дажджоў, як быццам само неба аплаквае сваіх дзяцей, якім так і не наканавана было стаць дарослым. На тым месцы, дзе было калі-то дрэва, цяпер бетон. У зруб змешчаны вялікія камяні і бронзавая скульптура прабітага і абпаленага паветранага змея з імёнамі загінуўшых дзяцей, як сімвал абарванай дзіцячага жыцця.
Накіроўваемся да асноўнага манумента, які ўзвышаецца над мемарыяльным комплексам. Па дарозе да яго размяшчаецца звон, які па форме нагадвае тыя, што знаходзяцца ў Хатыні.
Як толькі мы набліжаемся да манумента на пэўную адлегласць, раздаецца ўжо знаёмы па Хатыні плач звана. Каля манумента пасаджаны жывыя кветкі і стаяць кошыкі з кветкамі. У яго цэнтры - бронзавая фігура жанчыны-маці, у роспачы, ў крыку, якая падняла да нябёсаў рукі ў праёме варот смутку. Выканана яна настолькі добра і рэалістычна, што здаецца, яшчэ крыху - і ступяць з бетоннага пастаменту яе босыя ногі. Надпіс уверсе на мануменце:
"Як Маці, заклінаю і малю,
наступных пакаленняў дзеці
сейце бяссмерця зерня ў раллю,
праклён вайне, што сее смерць на свеце! "
На варотах змешчаны тры званы XVIII стагоддзя, адзін з якіх расколаты і не звініць - сімвал таго, што кожны трэці жыхар Докшыцкага раёна загінуў у гады Вялікай Айчыннай вайны.
Н.М. Апалейчук
